Anna Bobińska
dr Piotr Molenda
Współcześnie uważa się, że do działań skłaniają ludzi nie tyle potrzeby, ile chęć wyznaczania celów i kierowania własną aktywnością. Znakomicie ujął to wybitny psycholog niemiecki Heinz Heckhausen, który stwierdził, że motywacja zawiera się w trzech słowach: życzyć (sobie), wybierać, chcieć. Sądzimy, że wyżej wspomniane czasowniki znacznie łatwiej zastosować przy organizacji zdalnego nauczania, niż w tradycyjnej sali lekcyjnej. Wady e-nauczania poznawaliśmy od połowy marca, dziś poszukamy sposobów inspirujących uczniów do bardziej efektywnej pracy.
Od wzmocnienia po satysfakcję
Dobry nauczyciel, w opinii większości uczniów i ich rodziców, winien stawiać znakomite oceny i nagradzać za każdą wykonaną pracę. Widać tu pokutujący wyraźnie wpływ teorii motywacji opartej na roli wzmocnienia, jako mechanizmu wywołującego i utrzymującego określone zachowania. Uczeń podejmuje działanie, ponieważ oczekuje nagrody w postaci oceny. W przypadku nauczania zdalnego, przy pracy asynchronicznej, autorzy tekstu zauważyli znaczny wzrost aktywności uczniów. Zadania łatwe, mające charakter dobrowolny, chętnie są podejmowane, a aktywność dzieci i młodzieży przerasta najśmielsze oczekiwania. Na ile są to samodzielne działania, to już oddzielna kwestia, faktem jest jednak podjęcie i staranne wykonanie [zmodyfikowanie] prac. Dostrzec tu można jeszcze jedną prawidłowość – im młodsi uczestnicy procesu nauczania, tym więcej nadsyłanych odpowiedzi…
W dydaktyce często podkreśla się wagę decydowania o celach aktywności. Najniżej sytuowane są tzw. cele unikowe, które polegają na skracaniu czasu pracy, minimalizowaniu wysiłku. Z całą pewnością wyżej wspomniany przykład nie może być zaliczony do tej kategorii. Kiedy motywem działania staje się dbałość o własny wizerunek, pojawiają się tzw. cele popisowe, nakierowane głównie na zaspakajanie „ego”. Wreszcie najwyżej ceniona aktywność, uzależniająca motywację od działań, polegających na rzetelnym wykonaniu zadania. Uprawnionym jest więc stwierdzenie, że najsilniej motywują nie nagrody czy potrzeby, lecz chęć samostanowienia celów i kierowania własną aktywnością. Stanowisko, podkreślające wagę czynności inspirowanych wewnętrznie, określane jest jako teoria motywacji wewnętrznej.
I wreszcie, najcenniejsza inspiracja uczniowskiego zawodu – motywacja do uczenia. Jej podstawową cechą jest uznanie procesu nabywania wiedzy i umiejętności za wartościowy, niezależnie od nagród-wzmocnień (motywowanie zewnętrzne).
Trochę o zaletach
Zdalne nauczanie daje szereg możliwości rozwijania uczniowskich potrzeb autonomii, kompetencji i pracy w zespole. Może, prowadząc zajęcia e-learningowe, uda się odzwyczaić uczniów od ciągłego oczekiwania nagrody (oceny) czy przekonania, że uczy się dla konkretnej osoby (np. rodzica, nauczyciela). Trudno oczekiwać, by nauczyciel za każdym razem oceniał wszystkie prace uczniowskie, choć jak pokazuje praktyka zdarzają się i takie oczekiwania…
Wiele platform oferuje możliwość elektronicznej weryfikacji odpowiedzi, choć często wyniki nie są oficjalnie raportowane i nauczyciel nie może brać ich pod uwagę przy wystawianiu ocen. Ważne jest, że przy użyciu wspomnianych narzędzi istnieje możliwość samodzielnego sprawdzania i korygowania odpowiedzi. Takie rozwiązanie działa mobilizująco, pozwala także budować odpowiedzialność za przebieg nauki i rozwija umiejętność planowania. Spełnia zatem szereg postulatów, wynikających z realizacji kompetencji kluczowych i zadań szkoły.
Choć strategie motywowania wewnętrznego uważa się za bardziej pożądane, należy zwrócić uwagę, iż udział uczniów w lekcji jest obowiązkowy, zaś przekazywane treści rzadko są atrakcyjne i dostosowane do zainteresowań większości klasy. W przypadku zdalnego nauczania łatwiej jest uatrakcyjnić zajęcia odsyłając do interesujących zasobów cyfrowych. Zdajemy sobie sprawę, iż jest to działanie pracochłonne. Materiały i przekierowania do zasobów – przydatnych zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów – zamieszczane są m.in. na stronie ODN Kalisz. Pod zakładką: Materiały edukacyjne dla nauczycieli (https://odn.kalisz.pl/category/dla-nauczycieli/) znaleźć można różne przedmioty nauczania i szereg gotowych podpowiedzi.
Zdalne nauczanie pozwala skuteczniej realizować postulaty związane z indywidualizacją kształcenia. Podobnie jest w przypadku korzystania z organizacyjnych form nauczania innych niż praca całą klasą. W warunkach e-learningowych łatwiejsza staje się np. sprawna realizacja pracy w grupach. Dotyczy to nie tylko przesyłania materiałów, lecz również kontroli pracy poszczególnych członków zespołu. Walor motywujący ma również możliwość włączania do zajęć fragmentów filmów z możliwością dzielenia zasobów pomiędzy grupy. Prezentowanie przykładów z życia, ekspozycja wartościowych dzieł poruszających emocje, wpisuje się w ramy metod waloryzacyjnych. W przypadku starszych uczniów, podział tematu na zagadnienia do opracowana w zespołach, może być dobrym ćwiczeniem rozwijającym kompetencje społeczne, w tym umiejętność współpracy. Sprawdzonym rozwiązaniem, motywującym do działania jest blog internetowy. Ta forma prezentacji, w sposób naturalny, skłania do wymiany myśli i motywuje do wypowiedzi. Nie możemy zapominać, że praca w sieci rozwija umiejętności informatyczne a także kompetencje związane z samodzielnym poszukiwaniem, przetwarzaniem i przyswajanej nowej wiedzy.
W prezentowanym szkicu staraliśmy się wskazać wybrane rozwiązania zdalnej edukacji, które naszym zdaniem pomogą zmotywować uczniów do nauki. Celowo pominęliśmy rozważania dotyczące np. przydatności prowadzonych zajęć czy zagadnień dotyczących stopnia opanowania przez uczniów strategii poznawczych. Zdajemy sobie sprawę, że dla wielu uczniów inspiracją do działania będzie głównie chęć uzyskania lepszej oceny. Może jednak, realizację niektórych zadań pozostawić tym, którzy zechcą. Czy wpłynie to na większe zainteresowanie przedmiotem? Zawsze warto spróbować.
Bibliografia
- Borphy J., Motywowanie uczniów do nauki. Przeł. K. Kruszewski. Warszawa 2002.
- Mietzel G., Wprowadzenie do psychologii. Gdańsk 2003.
- Meger Z., Motywacja w nauczaniu zdalnym. „E-mentor” 2012, nr 4 (26).
- Petty G., Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców. Przekł. J. Bartosik. Sopot 2012.
- Rawa-Kochanowska A., Motywowanie w e-nauczaniu – z doświadczeń praktyka. „E-mentor” 2012, nr 4 (46)